सौ. अनुराधा अरविंद आठवले

जन्म: 1934
वंशावळ संदर्भ: गुहागर 1/7

मी सुधा चावरे, बारामती तालुक्यातील माळेगांव या पूर्वीच्या संस्थानातून माध्यमिक शालांत परीक्षा पास होऊन सेवाभावी असा हा नर्सिंग म्हणजे परिचर्या व्यवसाय स्वीकारुन 1955 साली पुण्यात आले. 1959 साली माझे परिचर्याचे शिक्षण पूर्ण झाले आणि व्यावसायिक सेवा सुरु केली. 1961 मध्ये श्री. अरविन्द आठवले या उमद्या तरुणाशी ओळख होऊन आमचा ऐतिहासिक प्रेमविवाह झाला, आठवले कुटुंब हे गुहागरचे पण पुण्यातच स्थायीक. 1963 मध्ये पुण्यातील शासकीय रुग्णालयांत म्हणजे ससून हॉस्पिटलमध्ये माझी स्टाफ नर्स म्हणून नेमणूक झाली.

त्यावेळी या रुग्णालयात कामाचा ताण आताच्या कितीतरी पटीने अधिक होता. अधिकारी उर्मटपणाने वागत. पगार बेताचाच आणि विवाहित स्त्रीने हा पेशा पत्करावा अशी स्थिती नव्हती. मला दोन मुली आणि एक मुलगा अशी अपत्ये झाली आणि मातृत्व सांभाळून ही नोकरी करणे कठीण झाले. त्यातून माझ्यामध्ये संघटनेचे बीज कै. उषाताई चौधरी यांनी पेरले, मी धडाडीने विचारपूर्वक कार्य केले आणि देशातील या परिचर्या व्यावसायिक चळवळीची मी ‘संस्थापक’ ठरली गेले आहे.

1968 ते 1975 या काळात हे कार्य फक्त पुण्यापुरते म्हणजे ससून पुरतेच मर्यादित होते. 1975 साली मी राज्यव्यापी संघटना स्थापन केली. सर्व जिल्ह्यातील सहकारी भगिनींनी सहकार्य चांगले दिले. 1988 साठी राष्ट्रीय पातळीवरही संघटना बांधण्यात महाराष्ट्राच्या वतीने आम्ही सिंहाचा वाटा उचलला. 1975 पासून सातत्याने 30 वर्षे महाराष्ट्राचे अध्यक्षपद आणि नेतृत्व माझ्याकडे होतेे. 1996 साली तिसर्‍या परिषदेत ऑल इंडिया गव्हर्नमेंट नर्सेस फेडरेशनचे अध्यक्षपद माझ्याकडे आले ते आज म्हणजे 2005 मध्येही माझ्याकडेच आहे.

या काळात राज्यव्यापी कार्यात निरनिराळ्या ठिकाणी 13 द्वैवार्षिक परिषदा झाल्या आहेत. परिषद, चर्चा, निवेदने त्याच्या जोडीला धरणा मोर्चा, उपोषणे आणि वेळ पडली तर लाक्षणिक संपाद्वारे प्रयत्न करून परिचारिकांचे प्रश्‍न सोडविले आहेत. परिचारिकेला व्यवस्थापनात किंवा समाजात कोठेही अस्तित्वच नव्हते. तेथे शासन दरबारी परिचारिका चळवळ शासनावर एकजुटीचा दबाब ठेवून आहे. अधिकार्‍यांच्या विचारसरणीत बदल घडविणे हे कार्य चालू आहे. याच चळवळीद्वारे सोडविलेल्या काही ठळक मागण्या.

विरक्तीतून कुटुंबवत्सल हीच मोठी घटना घडली आणि त्यातून
1) कामाचे अमर्याद तास होते. किती तास काम करावे याला नियम हिशेब नव्हता. ते कामाचे आठवड्याचे 40 तास मर्यादित झाले.
2) कामाच्या पाळ्या चार तासाचे ब्रेक धरून दिले जात. त्याऐवजी सलग तीन पाळ्यात विभागून कामाचे तास नियमित झाले. साडेपाच दिवसाचा आठवडा मिळू लागला.
3) सार्वजनिक सुट्ट्या अगदी 15 ऑगस्ट, 26 जानेवारी पण मिळत नव्हत्या. त्या सर्व सार्वजनिक सुट्ट्या, पर्यायी सुट्ट्या म्हणून मिळू लागल्या.
4) वेतन श्रेणी अगदी निकृष्ट दर्जाची होती. त्यात फार मोठ्या प्रयत्नानंतर चौथ्या वेतन आयोगात थोडा न्याय मिळाला. पण अद्यापि या व्यवसायाच्या कामाचे मूल्यमापन कोणीच केलेले नाही, ते करून घ्यायचे आहे.
5) रात्रपाळी सलग एक महिना असे. ती 15 दिवस, आठवडा, पाच दिवस, तीन दिवस करता आता आळीपाळीने एक दिवसाची चालू आहे. ही आमची सर्वात मोठी संघटित कमाई आहे.
6) किरकोळ रजा मिळू लागल्या आणि आता ऐरणीवर प्रश्‍न आहे, तो गणवेशाचा. पांढरा गणवेश हा ब्रिटिश अमदानीची साक्ष आहे. शिवाय त्यामुळे अनेक अडचणी या नव्या कुटुंबवत्सल परिचारिकेला येतात. म्हणून अंगभर वस्त्र असणारा सलवार कुर्ता बदामी रंगाचा आणि त्यावर पांढरा एप्रन यासाठी लढा चालू आहे. 80 % काम झाले असून लौकरच पूर्णपणे प्रश्‍न सुटेल. गणवेशाचे भारतीयीकरण होत आहे. आणि पांढर्‍या ऐवजी बदामी रंगाच्या गणवेशात रूपांतर होत आहे.
7) पूर्वी या व्यवसायात फक्त विधवा, परित्यक्ता अशा विरक्त महिला येत. आता कुटुंबवत्सल शिकलेल्या महिला आल्याने व्यवसायाचे स्वरुप पूर्णपणे बदलले आहे. हा व्यवसाय पूर्णपणे त्यागावर आधारित आहे. अजून मोठ्या प्रमाणात शैक्षणिक सुविधा हव्यात आणि आपले कर्तृत्व दाखवायला आणि वैशिष्टय (करीअर) करायला या क्षेत्रात खूप वाव आहे. होतकरु तरुण विद्यार्थिनींनी याकडे वळावे असा प्रयत्न संघटना करते. उच्च शिक्षणाची क्षेत्रे खुली आहेत. बी. एस.सी. नर्सिंग, एम. एस.सी. नर्सिंग हे अभ्यासक्रम आहेत. पालकांचे प्रबोधन गरजेचे आहे.

1992 साली वयाच्या 58व्या वर्षी शासकीय सेवा 28 वर्षे करुन मी निवृत्त झाले. ‘परिचर्या संशोधन आणि विकास संस्था’ 1994 साली स्थापन करुन आद्य परिचारिका प्लॉरेन्स नाइटिंगेल यांच्या कार्यप्रणालीचे स्वतंत्र कार्य सरकारी मदतीशिवाय सुरु केले आहे. ही संस्था विश्‍वस्त व्यवस्थापन संस्था आहे. त्यासाठी आर्थिक मदतीचे आवाहन चालू आहे. या द्वारे पाळणाघरात काम करणे, पाळणाघर चालविणे, बालसेवा, वृद्धसेवा यांचे प्राथमिक अभ्यासक्रम सुरु करणार आहोत, तूर्त जागेची गरज आहे. त्यासाठी प्रयत्न चालू आहेत. देणग्या स्वीकारतो, 80 जी खाली आयकरात लाभ देणगीदारांना मिळतो. संस्थेचे अध्यक्षपद गेली 10 वर्षे मी सांभाळत आहे.

या संघटनेच्या कार्याचा लाभ जनतेला नक्कीच झाला आहे. तरी समाज धुरीणांचे लक्ष वेधावे लागेल. या व्यवसायाच्या शिक्षण, उच्च शिक्षण, सेवा, विकास आणि उत्कर्ष यासाठी खूप प्रयत्न करायला हवेत. या क्षेत्रात महिला स्वावलंबी होतात. या केलेल्या कार्याची कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी 3 मे 2004 रोजी वयाच्या एकाहत्तराव्या वर्षाच्या पदार्पणानिमित्त पुण्यात संघटनेतर्फे सन्मान चिन्ह देऊन माझा गौरव करण्यात आला. केलेले कार्य आणि त्याला मिळालेला प्रतिसाद यांचा विचार करता मी पूर्ण समाधानी आहे, आनंदी आहे.

परिचर्या व्यवसाय सर्वांना उपयोगी पडणारा आदर्श व्यवसाय असून वैद्यकीय व्यवसायाचा पूरक भाग असूनही सर्वत्र कमी दर्जाचा लेखला जातो आहे. त्याचे कारण शोधणे हाच संशोधनाचा विषय ठरतो आहे.

याशिवाय मी स्त्री मुक्ती आंदोलन, राज्य सरकारी कर्मचारी चळवळ, जन आंदोलने यात महिला कार्यकर्ती म्हणून पुढे होऊन कार्य करते. यशस्वी कौटुंबिक सल्ले पण दिले आहेत. परिचारिकांची कुटुंबे सावरली आहेत.

आठवले कुलवृत्तांन्ताला माझे हे कार्य भूषणास्पद ठरावे अशी अपेक्षा, संयोजकांना धन्यवाद !
सौ. अनुराधा अरविंद आठवले  (आत्मकथन)